Cobot'ların İş Güvenliğindeki Yeri | Pulsar Robotik San. ve Tic. A.Ş.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi verilerinden alınan bilgilere göre her yıl iş kazalarında 2,3 milyon kişinin hayatını kaybettiği, dünyada yılda 300 milyondan fazla iş kazasının meydana geldiği tahmin ediliyor. Özellikle Türkiye’nin işçi ölümlerinde Avrupa’da birinci, dünyada ise üçüncü sırada olması, önlemin aciliyetini ortaya koyuyor. Bu durumu engelleyebilmek adına hızlı ve hatasız yapılması gerekilen. uygulamalarda Cobot’lar kullanılabilir. Cobot veya kolaboratif robotlar, ortak çalışılan bir alanda insanlarla yan yana etkileşime girerek güvenli bir şekilde çalışabilmeyi sağlayan robotlardır.

Cobotlar çoklukla güvenli olmayan, sağlık yönünden sakınca içeren işlerde ve yüksek oranda tekrarlama içeren tekdüze işlerde kullanılabilir. Bunlar malzeme taşıma, montaj, kaynak, boyama, takım değiştirme ve benzeri farklı tipte uygulamalardan oluşmaktadır. Örneğin, taşıma ve montaj işlerinde ergonomik riskler ön plana çıkmaktadır. Kaynak işlerinde yüksek düzeyde UV ışınlarına ve toksik gazlara maruziyet riski ön plana çıkmaktadır. Benzer şekilde boya işlemlerinde de solunum sistemine yönelik riskler mevcuttur. Paketleme, montaj ve makinaya hammadde yükleme boşaltma işlerinde de ergonomik risklerin yanı sıra rutin işlerin doğası gereği psikolojik risk etmenleri devreye girmektedir. Tüm bunların ötesinde neredeyse pek çok endüstriyel uygulamada karşılaşılan gürültü en önemli risk etmenlerinden biri olarak ön plana çıkmaktadır. Yukarıda belirtilen tüm tehlike kaynağı oluşturan süreçlerin bir de aynı anda hem hızlı hem de hatasız yapılması gerekliliği düşünüldüğünde iş kazası riski katlanarak büyümektedir. Bu açıdan bakılınca insan operatör yerine cobot kullanımı “riski kaynağında yok etmek” prensibine uygun bir davranış haline gelmektedir.

Kolaboratif robotlar, çalışanları en fazla mesleki tehlike içeren görevlerden kurtarmanın yanı sıra, risk analizine bağlı olarak hiçbir güvenlik bariyerine ihtiyaç duymadan kapalı alanlarda çalışanlarla yan yana görev alabilecek şekilde tasarlanmıştır. Güvenlik sensörleri, bir operatör çalışma alanına girdiğinde veya cobot ile çarpıştığında robotik kolun durmasını veya yavaşlamasını sağlayarak yaralanma riskini en aza indirmektedir. Cobot’ların hızlı kurulum, kolay programlama ve esnek kullanımla beraber güvenli kullanım imkânı sunması iş ergonomisi ve verimliliği artmaktadır.

Fabrikalarda cobot veya endüstriyel robot kullanılabilmesi için uyulması gereken bazı standartlar bulunmaktadır. Kullanılan bu standartlar Avrupa ülkeleri dâhil olmak üzere birçok ülkede ve aynı zamanda ABD, Kanada, Japonya ve Kore’de endüstriyel robotlar için temel güvenlik standartları olarak benimsenmektedir.

Tüm endüstriyel robotlar ve cobot’lar için geçerli olan ve uyulması gereken ana standartlar şöyle sıralanmaktadır:

Robot üreticilerine yönelik ISO 10218-1 standardı
Robot entegratörlerine yönelik ISO 10218-2 standardı ve ISO 13849-1 ve 2 standartları
ISO 10218-1, ISO 10218-2 ve ISO 13849-1 standartları, bu Makine Direktifi kapsamında uygundur.
Tüm ISO robotik güvenlik standartları ISO 29911 (Uluslararası Standartlar Teşkilâtı), TC (Teknik Komite) tarafından tasarlanmış olup endüstriyel robotlar, Universal Robots’un önemli bir rol oynadığı WG 3 (Çalışma Grubu) tarafından yönetilir.

SO 10218-1 standardı, duruma göre kendi içinde birleştirilebilen ve tüm Universal Robots cobot’larının karşıladığı dört ana güvenlik ilkesini kapsamaktadır:

Robotun güvenlik kontrolü ile durdurulma imkânı (Nominal kontrollü durdurma): Robotun operatör müdahalesine gerek kalmaksızın ışık perdeleri, kilitler, güvenlik tarayıcıları gibi koruyucu cihazlar tarafından etkinleştirilerek belirli bir zamanda güvenli bir şekilde durdurulmasıdır.
Manuel yönlendirme: Risk analizi yoluyla belirlenen güvenli ve düşük hızdaki bir kontrol ve etkinleştirme cihazı yardımıyla operatör tarafından uzaktan ve güvenli bir şekilde kontrol etme imkânıdır.
Hız ve durma mesafesi kontrolü: Operatör ve robot sistemi arasındaki yeterli ayrım mesafesini koruyabilmeyi ifade eder. Mesafe, belirlenen güvenlik mesafesinden azsa robot durur veya yolunu değiştirir. Mesafe ve hız, güvenli bir şekilde izlenmelidir. Bu iki parametrenin limit değerleri, risk değerlendirmesi sırasında belirlenir.
Robot gücünün program veya komut ile sınırlandırılması: Parametrelerle belirlenen bir sınır aşıldığında, robotun çalışmasının otomatik olarak durdurulmasını ifade eder. Bu işlev, robota özgüdür. Temas noktalarına, açıkta kalan parçalara ve temas sıklığına dayalı risk değerlendirmesi ile belirlenir (Tek bir güçlü temas, birkaç zayıf ve tekrarlayan temasa kıyasla farklı sınırlamalar gerektirir). Standartlar, operatörün genel olarak maruz kalacağı etkiler hakkında bilgi sağlar.

Robot entegrasyon sürecinin bir parçası olan bu güvenlik ilkeleri, ISO 10218-2 standardına istinaden bir entegratör tarafından yürütülen risk değerlendirme ve analiz aşamasında hesaplanır.

Özge KORKUT
Teknik Destek Mühendisi

Cobot’ların İş Güvenliğindeki Yeri